Đời không có chữ “nếu”, chỉ có con đường đang đi

Trong đời sống hiện đại, khi nhịp sống ngày càng nhanh và áp lực lựa chọn ngày càng lớn, con người dường như quen với việc ngoái nhìn lại quá khứ. Mỗi quyết định sai lầm, mỗi cơ hội bỏ lỡ, mỗi ngã rẽ không chọn đều dễ dàng trở thành nguồn cơn của hai chữ “giá như”. Giá như ngày ấy cố gắng thêm một chút. Giá như không nóng vội. Giá như chọn con đường khác. Những câu hỏi ấy lặp đi lặp lại trong tâm trí nhiều người, như một bản nhạc cũ phát mãi không dứt, khiến hiện tại trở nên nặng nề.

Nhưng sự thật giản dị và cũng khắc nghiệt là: đời không có chữ “nếu”. Không có vũ trụ song song để ta thử lại một phiên bản khác của cuộc đời mình. Không có nút tua ngược cho những quyết định đã được đưa ra. Điều duy nhất con người thực sự sở hữu là khoảnh khắc đang sống – nơi mọi lựa chọn đều đang diễn ra, và nơi duy nhất ta có thể thay đổi tương lai.

Từ rất sớm, cổ nhân Việt Nam đã nhận ra quy luật này. Nguyễn Trãi từng viết:
“Việc đã qua như nước chảy, người khôn ngoan chỉ chọn lấy điều nên làm ở ngày hôm nay.”
Dù cách diễn đạt xưa cũ, tinh thần ấy vẫn mang tính thời đại: quá khứ là điều không thể giữ, nhưng hiện tại luôn nằm trong tay người biết tỉnh thức.

Không có “đời song song”, chỉ có lựa chọn thật

Trong những lúc thất bại hay bế tắc, con người thường tìm đến trí tưởng tượng như một nơi trú ẩn. Ta vẽ ra một phiên bản khác của chính mình – nơi mọi thứ diễn ra suôn sẻ hơn, nơi quyết định năm xưa dẫn đến thành công, nơi cuộc sống ít chông gai hơn hiện tại. Tuy nhiên, điều mà tâm lý học hiện đại chỉ ra là: sự đắm chìm quá mức vào những giả định “nếu như” không giúp chữa lành, mà chỉ kéo dài cảm giác bất lực.

Não bộ con người có xu hướng lý tưởng hóa những gì chưa xảy ra. Con đường chưa chọn luôn được tô vẽ bằng màu sắc tươi sáng, bởi nó không phải chịu sự va đập của thực tế. Ta chỉ nhìn thấy thành quả giả định, mà không nhìn thấy những tổn thương, những thất bại và những cái giá phải trả nếu đi con đường đó. Chính vì vậy, “đời khác” trong trí tưởng tượng gần như lúc nào cũng tốt hơn “đời thật” ta đang sống.

Nhưng cổ nhân Việt Nam từng nhắc nhở rất rõ:
“Khôn ngoan chẳng lại với trời, mưu sâu cũng chẳng đổi được mệnh đã qua.”
Câu nói không mang tính định mệnh tiêu cực, mà là lời cảnh tỉnh: trí tuệ không nằm ở việc dằn vặt điều không thể đổi, mà ở việc hành động đúng với hoàn cảnh đang có.

Thực tế, mỗi lựa chọn trong đời đều là kết quả của tri thức, cảm xúc và điều kiện tại thời điểm đó. Ta không thể dùng sự hiểu biết của hôm nay để phán xét quyết định của ngày hôm qua. Đó là một sự bất công với chính mình.

Con đường chưa đi không hẳn tốt hơn

Một trong những cái bẫy tâm lý phổ biến nhất của con người là niềm tin rằng con đường khác sẽ dễ dàng hơn. Khi cuộc sống hiện tại đầy va vấp, ta có xu hướng nghĩ rằng nếu đi lối rẽ kia, mọi thứ hẳn đã khác. Nhưng đó chỉ là một câu chuyện được dựng lên bởi tâm trí.

Cuộc đời không giống như một bộ phim chỉ chiếu những cảnh hào nhoáng. Mỗi con đường đều có những đoạn tối, những khúc quanh nguy hiểm và những lúc phải trả giá. Chúng ta thường chỉ nhìn thấy “ánh hào quang” của người khác, mà không thấy những năm tháng họ gục ngã trong im lặng.

Danh sĩ Cao Bá Quát từng viết:
“Ba hồi trống giục đù cha kiếp, một nhát gươm đưa đứt phựt đời.”
Câu thơ nghe dữ dội, nhưng phản ánh rất thật: cuộc đời không hề hiền lành với bất kỳ ai. Con đường nào cũng có lúc phải trả giá bằng mồ hôi, nước mắt, thậm chí là những mất mát sâu sắc.

Vì thế, việc liên tục so sánh hiện tại với một tương lai giả định chỉ khiến con người tự rút cạn năng lượng của mình. Thay vì tiến lên, ta đứng yên để tiếc nuối. Thay vì học hỏi, ta tự trừng phạt bản thân bằng những câu hỏi không lời đáp.

Biến tiếc nuối thành động lực sống

Tiếc nuối, tự thân nó, không phải là điều xấu. Nó chỉ trở nên nguy hiểm khi con người ở mãi trong đó. Nếu biết nhìn đúng cách, tiếc nuối có thể trở thành một dạng trí tuệ – giúp ta hiểu rõ hơn giới hạn, điểm yếu và giá trị thật sự của bản thân.

Nhiều nghiên cứu tâm lý chỉ ra rằng những người dám đối diện với sai lầm, thay vì phủ nhận hoặc trốn tránh, thường có khả năng phục hồi tinh thần cao hơn. Họ không hỏi “giá như”, mà hỏi “mình học được gì từ chuyện này”. Chính sự chuyển đổi góc nhìn ấy tạo nên khác biệt giữa người trưởng thành và người mắc kẹt trong quá khứ.

Nguyễn Du từng để lại câu nói thấm thía:
“Đã mang lấy nghiệp vào thân, cũng đừng trách lẫn trời gần trời xa.”
Câu thơ không khuyên con người cam chịu, mà nhắc rằng khi đã đi qua một lựa chọn, việc cần làm không phải là oán trách, mà là chịu trách nhiệm và bước tiếp.

Tiếc nuối, nếu được đặt đúng chỗ, sẽ trở thành nền móng cho sự chín chắn. Nhưng nếu ôm chặt nó như một bản án, con người sẽ tự biến mình thành tù nhân của chính quá khứ mình tạo ra.

Học cách dịu dàng với chính mình

Một nghịch lý của đời sống hiện đại là: con người ngày càng dễ cảm thông với người khác, nhưng lại ngày càng khắc nghiệt với chính mình. Ta dễ dàng tha thứ cho sai lầm của người ngoài, nhưng lại không cho bản thân cơ hội sửa sai. Mỗi vấp ngã trở thành một bằng chứng để tự kết tội: mình kém cỏi, mình thất bại, mình đã làm sai.

Thế nhưng, không một hành trình trưởng thành nào là thẳng tắp. Ngay cả cổ nhân cũng thừa nhận sự vụng về của con người. Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm từng nói:
“Người khôn cũng có lúc dại, người dại cũng có khi khôn.”
Con người không phải là những cỗ máy hoàn hảo, mà là những thực thể đang học cách sống từng ngày.

Tự trách quá mức không làm ta tốt hơn, mà chỉ khiến ta sợ hãi trước những lựa chọn mới. Chỉ khi biết chấp nhận sự không hoàn hảo của mình, con người mới đủ can đảm để tiếp tục bước đi.

Đời không có “nếu”, chỉ có kết quả và hành động

Rốt cuộc, cuộc đời không được đo bằng những giả định, mà bằng những gì ta đã và đang làm. Mọi suy nghĩ về “nếu như” đều không thể thay đổi thực tại. Chỉ có hành động trong hiện tại mới tạo ra kết quả cho tương lai.

Cổ nhân Việt Nam từng đúc kết rất giản dị mà sâu sắc:
“Việc ngày mai lo hôm nay, việc hôm nay chớ để ngày mai.”
Tinh thần ấy chính là lời giải cho nỗi ám ảnh mang tên “giá như”. Khi con người sống trọn vẹn với hiện tại, quá khứ sẽ dần mất đi sức nặng của nó.

Buông bỏ không có nghĩa là quên sạch, mà là không để quá khứ điều khiển tương lai. Nhẹ gánh không phải vì đời ít khó khăn, mà vì lòng người không còn mang thêm gánh nặng do chính mình tạo ra.

Cuộc đời, suy cho cùng, không hỏi ta đã nghĩ bao nhiêu về những điều không xảy ra. Cuộc đời chỉ lặng lẽ trả lời bằng kết quả của những bước chân ta đang đi.

Chỉ có con đường phía trước

Đời không có “nếu”. Chỉ có con đường phía trước, và một con người đang đủ tỉnh táo để bước tiếp – không ngoái đầu trong hối tiếc, không chạy trốn trong tưởng tượng, mà đi thẳng, đi chậm cũng được, miễn là đi bằng chính đôi chân của mình.