“Hiện tượng nằm ngửa” là gì?

Là một phong trào/tiếng lóng mô tả thái độ từ chối chạy theo áp lực xã hội: làm việc quá sức, chạy đua thành tích, tiêu dùng để khẳng định bản thân — thay vào đó chọn sống tối giản, “làm vừa đủ”, không cố leo lên nấc thang sự nghiệp nếu chi phí (stress, nợ, thời gian) quá lớn. Thuật ngữ tiếng Trung là 躺平 (tǎng píng, “lying flat”) và được phổ biến rộng từ 2020–2021.

Xuất phát ở đâu?

Khởi phát công chúng mạnh mẽ ở Trung Quốc (một bài đăng có ảnh hưởng trên diễn đàn Baidu Tieba tháng 4/2021 được coi là điểm khởi đầu lan truyền), phản ánh sự mệt mỏi trước văn hoá làm việc cực đoan (ví dụ “996”) và áp lực kinh tế/nhà đất sau COVID. Nhà nước và truyền thông chính thức ở Trung Quốc đã phản ứng mạnh, kêu gọi “không ủng hộ” tư tưởng này.

Ở một số nước Bắc / Đông Á khác (diễn biến ra sao)?

Ở khu vực Đông Bắc/Đông Á có những hiện tượng tương đồng, nhưng không hoàn toàn giống nhau:

• Nhật Bản: có các khái niệm như satori generation (thờ ơ với vật chất) và hikikomori (rút lui xã hội). Biểu hiện dài hạn của sự từ bỏ, thu mình trước áp lực xã hội.
• Hàn Quốc: tồn tại các thuật ngữ, hiện tượng tương tự (N-po generation, “honjok”, v.v.) thể hiện việc giới trẻ hoãn/loại bỏ những bước truyền thống như hôn nhân, mua nhà vì bất ổn kinh tế. (các nhà nghiên cứu so sánh những hiện tượng này với “lying flat”).

Không chỉ riêng Trung Quốc dạng thái độ “từ bỏ, thu hẹp mong muốn” đang xuất hiện dưới nhiều hình thái trong vùng (và dựa trên bối cảnh kinh tế, giá nhà, việc làm của từng nước sẽ khác nhau).

Tại Trung Quốc — “Tang-ping” (躺平)

Biểu hiện / bản chất: Là phong trào/tiếng lóng khuyến khích sống “làm vừa đủ”, từ chối chạy đua công việc/tiêu dùng (phản kháng văn hoá “996”, áp lực mua nhà, thành công xã hội). Khởi phát thành trào lưu mạng xã hội năm 2021.

Thời điểm / nguồn gốc: Lan mạnh từ giữa 2021 (bài đăng, memetic lan trên forum, báo chí quốc tế chú ý năm 2021). Nhà nước và báo chí chính thống ở Trung Quốc có phản ứng chỉ trích; đồng thời có tiếng nói học thuật, báo chí thông cảm mô tả đó là phản ứng với điều kiện kinh tế.

Con số/động lực kinh tế đáng chú ý: Tỷ lệ thất nghiệp nhóm 16–24 tuổi tăng rất cao trong những năm gần đây — dữ liệu chính thức và báo quốc tế nêu mức hai chữ số (ví dụ 2025: ~17–18% theo số liệu báo chí). Áp lực việc làm, “degree inflation” và giá nhà là nhân tố chính tạo điều kiện cho khuynh hướng này.

Phản ứng & hệ quả: Truyền thông nhà nước lên án; các nhà nghiên cứu nhắc đây là vấn đề cấu trúc (việc làm bấp bênh, chi phí sinh hoạt), và quan ngại về tác động tới sinh đẻ / lao động.

Tại Nhật Bản — “Satori generation”, hikikomori và thái độ “bớt tham”.

Biểu hiện / bản chất: Không có đúng một thuật ngữ “lying flat” nhưng có nhiều khái niệm tương đồng: satori generation (thờ ơ với của cải, thăng tiến), hikikomori (rút lui xã hội) và các hiện tượng NEET/freeter. Đây là xu hướng tồn tại kéo dài do mất mát động lực tiêu dùng và cơ hội việc làm ổn định.

Con số/động lực: Nhật có tỷ lệ thất nghiệp thanh niên thấp so với Trung Quốc (ví dụ ~3–4% youth unemployment gần 2023–2024 theo số liệu tổng hợp). Tuy nhiên, tỷ suất sinh thấp (TFR ≈ 1.20 cho 2023) và chi phí sống/nhà ở ở các đô thị lớn làm giảm ham muốn kết hôn/sinh con.

Phản ứng & hệ quả: Ở Nhật, vấn đề được thảo luận lâu dài (chính sách lao động, hỗ trợ sức khỏe tâm thần, khuyến khích làm việc linh hoạt). Sự khác biệt lớn là biểu hiện “nằm ngửa” ở Nhật thường gắn chặt với các vấn đề xã hội lâu năm như già hóa dân số và rút lui xã hội.

Tại Hàn Quốc — “N-po generation”, honjok, 4B.

Biểu hiện / bản chất: Giới trẻ gọi là N-po (từ chối nhiều thứ: hẹn hò, kết hôn, mua nhà…), honjok (thích sống một mình), và 4B movement (bỏ 4 thứ: hẹn hò, cưới, sinh con, quan hệ xã hội nhất định). Nguyên nhân tương tự: chi phí nhà cao, cạnh tranh việc làm, bất bình đẳng thu nhập.

Con số/động lực: Thanh niên Hàn có tỷ lệ thất nghiệp thấp hoặc trung bình (ví dụ 2025 có số liệu youth unemployment quanh ~5–6% — dữ liệu ngắn hạn theo TradingEconomics cập nhật 2025). Điểm quan ngại mạnh hơn là tỷ suất sinh rất thấp (2023/2024: ~0.7–0.75), khiến chính phủ rất lo ngại và triển khai nhiều chính sách khuyến khích sinh con.

Phản ứng & hệ quả: Chính phủ Hàn Quốc coi khủng hoảng sinh đẻ và thái độ từ chối truyền thống là hiểm họa dân số — đã đưa ra nhiều gói kích thích, ưu đãi nhưng tác động rất hạn chế; hiện có dấu hiệu chính sách kiên trì tăng trợ cấp và hỗ trợ gia đình.

Tại Việt Nam — xuất hiện xu hướng “nằm ngửa” bản địa.

Ở Việt Nam hiện chưa có ghi nhận xu hướng “nằm ngửa” rõ rệt. Không xuất hiện thành xu hướng trong giới trẻ rõ rệt như các nước ở Bắc Á và Đông Bắc Á.

Biểu hiện / bản chất: Từ cuối 2022 – 2024, báo chí khu vực ghi nhận giới trẻ Việt có hiện tượng tương đồng: làm tối thiểu, chấm dứt chạy đua lối sống tiêu dùng thái quá, tranh luận trên mạng về “đủ sống” vs “sống tối giản”. Bài viết tổng quan ở khu vực viết về “Vietnamese youth join Chinese trend of ‘lying flat’” (SCMP).

Con số/động lực: Tỷ lệ thất nghiệp thanh niên (15–24) của Việt Nam theo bộ số liệu chính thức / FRED: khoảng 6.3–6.8% (2023–2024) — thấp hơn nhiều so với Trung Quốc (số liệu youth jobless Trung Quốc đang ở mức rất cao 2 chữ số trong mùa tuyển dụng). Đồng thời TFR Việt Nam ≈ 1.9 (2023), đã xuống dưới mức thay thế; chính phủ gần đây (2025) có động thái thay đổi chính sách dân số do lo ngại già hóa.

Phản ứng & hệ quả: Ở Việt Nam hiện tượng còn “chưa lớn” như Trung Quốc/Hàn nhưng đang được truyền thông và giới nghiên cứu chú ý như dấu hiệu của sức ép nhà ở, thu nhập và mong muốn cân bằng cuộc sống. Hiện tượng “nằm ngửa” có thể hiện tại chưa đáng lo ngại đối với Việt Nam. Nhưng đây là một xu hướng nguy hiểm vì vậy cần theo dõi sát sao vấn đề này.

Đang thành hiện tượng toàn cầu ?

Có dấu hiệu phát triển ra toàn cầu: khái niệm ở phương Tây như “quiet quitting” hay làn sóng nghỉ việc lớn (“Great Resignation”) phản ánh cùng động cơ: phản kháng với việc gắn giá trị bản thân vào công việc,cường độ lao động; giới trẻ ở nhiều nước đặt lại ưu tiên giữa thu nhập, sức khỏe tinh thần và thời gian sống. Nhiều nhà bình luận và học giả coi “lying flat” là một phần của xu hướng toàn cầu về phản ứng với lao động bấp bênh, nợ, bất bình đẳng.

Mối lo ngại cho xã hội là gì?

Các mối quan ngại chính, được nêu trong báo cáo và phân tích học thuật/góc nhìn chính sách:

• Kinh tế vĩ mô & lao động: Nếu nhóm lớn người trẻ giảm tham gia lao động tích cực, có thể tác động tới năng suất, tăng gánh nặng lên hệ thống an sinh khi dân số già đi. (lo ngại được nêu trong phân tích về tác động tới tăng trưởng,đổi mới).
• Dân số & sinh sản: Việc hoãn hoặc từ chối hôn nhân, sinh con (một phần do chi phí nhà ở, áp lực nghề nghiệp) có thể làm trầm trọng thêm xu hướng tỷ lệ sinh thấp. (đây là mối lo chung ở nhiều nước Đông Á).
• Sức khoẻ tâm thần & xã hội: Một số biểu hiện (như hikikomori) liên quan chặt tới cô lập, trầm cảm; cần can thiệp y tế và hỗ trợ gia đình.
• Xung đột thế hệ & chính trị: Thái độ “nằm ngửa” có thể làm tăng căng thẳng giữa thế hệ trẻ và quan điểm nhà nước, doanh nghiệp; ở một số nước (ví dụ Trung Quốc) nhà nước cảnh giác vì lo ngại ảnh hưởng tới tham vọng phát triển kinh tế, nên có phản ứng điều chỉnh hoặc kiểm soát truyền thông.

Các quốc gia có thể làm?

“Hiện tượng nằm ngửa” phản ánh vấn đề cấu trúc (việc làm bấp bênh, chi phí sinh hoạt cao, bất bình đẳng, thiếu an toàn xã hội), không đơn thuần là “lười”. Để giảm tác hại cần chính sách: cải thiện điều kiện lao động, mạng an sinh và chăm sóc sức khỏe tâm thần, chính sách nhà ở, và đối thoại liên thế hệ. Điều này được nhiều chuyên gia khuyên khi phân tích hiện tượng.