“Không đánh bạc là chiến thắng”: Nhận định của những người tỉnh thức sau cuối đường hầm

Trong đời sống, có những chân lý giản dị đến mức đôi khi người ta đi ngang qua mà không nhận ra. “Không đánh bạc là chiến thắng” là một trong những chân lý như thế. Nó nghe có vẻ bình thường, không đao to búa lớn, không hào nhoáng như những câu triết lý hoa mỹ, nhưng hàm chứa trong đó cả một sự thật về bản chất con người, về mê lầm, về lòng tham và về hành trình tìm lại sự tự chủ của chính mình. Nhiều người từng vướng vào cờ bạc đều có thể thấm thía câu nói ấy bằng chính cuộc đời mình, bằng những ngày tháng đứng bên bờ vực, khi nhận ra rằng điều duy nhất có thể chiến thắng cờ bạc chính là rời bỏ nó hoàn toàn.

Con người ta dính vào cờ bạc không chỉ vì ham tiền. Nếu chỉ đơn giản vì tiền thì lao động sẽ là con đường rõ ràng và lành mạnh hơn. Cờ bạc lôi cuốn bởi nó chạm vào một tầng rất sâu trong tâm lý: sự kích thích khi đối diện với rủi ro, cảm giác hồi hộp khi chờ đợi kết quả, niềm hy vọng mong manh nhưng mãnh liệt rằng mình sẽ “trúng lớn”. Trong khoảnh khắc xúc xắc sắp dừng, lá bài sắp ngửa hoặc vòng quay sắp chạm điểm, não bộ giải phóng dopamine mạnh mẽ, tạo ra trạng thái sảng khoái còn lớn hơn cả khi chiến thắng. Chính cơ chế sinh học này khiến người ta dễ nghiện, nghiện không phải thắng mà nghiện cảm giác được trông chờ vào may rủi. Đó là một cái bẫy tinh vi, bởi càng thua người ta càng muốn gỡ, càng mất người ta càng chịu đựng thêm một chút hy vọng. Thế là vòng xoáy cứ thế khép chặt.

Trong tâm lý học hiện đại, đây được xem như một dạng “vòng lặp kỳ vọng – thất bại – hy vọng”. Người chơi cờ bạc không nhìn thấy xác suất thật sự, họ chỉ nhìn thấy khả năng nhỏ nhoi có thể đổi đời. Mỗi lần thua lại trở thành cái cớ để tiếp tục bởi họ tin rằng sau chuỗi thua thì tới phiên thắng. Họ không biết rằng sự kỳ vọng ấy là sản phẩm của một nhận thức sai lệch gọi là “ảo giác kiểm soát”, khiến họ ngộ nhận rằng mình đang nắm được quy luật, trong khi thực tế họ chỉ đang chạy trong vòng lẩn quẩn do chính bản năng tham ái của con người dựng lên.

Khi nhìn từ góc độ nhà Phật, cờ bạc không chỉ là một trò chơi, mà là sự biểu hiện của vô minh. Đức Phật từng giảng rằng tham ái là nguồn gốc của khổ, và cờ bạc chính là sự kết tinh của tham ái ấy. Người dính vào cờ bạc không chỉ mất tiền bạc mà còn mất chánh niệm, mất khả năng tỉnh thức, mất sự tự chủ. Họ tin vào may rủi vì họ đánh mất khả năng nhìn thẳng vào nhân quả, quên rằng mọi phước báo đều từ công đức mà thành, chứ không thể từ canh bạc mà ra. Càng chìm vào cờ bạc, người ta càng nuôi dưỡng tâm tham, tâm si, và chính những tâm bất thiện ấy tạo ra nghiệp xấu, kéo họ lún sâu hơn trong khổ đau.

Phật pháp cũng chỉ ra rằng mê cờ bạc là mê vọng tưởng, là chạy theo cái không thật. Một lá bài, một con số, một lần đổ xúc xắc không có ý nghĩa gì trong bản chất của vũ trụ, nhưng tâm người gán vào đó hy vọng, sợ hãi, tuyệt vọng và cả ảo tưởng. Khi tâm bị cuốn vào những vọng niệm ấy, người ta không còn khả năng nghe lời khuyên, không còn nhìn rõ hậu quả. Nhiều người khi đã tỉnh ngộ đều nói rằng lúc đó họ không còn là chính mình nữa; họ bị điều khiển bởi một sức mạnh vô hình nhưng thôi thúc. Trong Phật học, đó là sự bị chi phối bởi nghiệp lực, bởi tham ái và sự cố chấp vào điều không có thật.

Người Việt xưa cũng nhìn cờ bạc bằng con mắt rất sâu sắc. Câu “Cờ bạc là bác thằng bần” không chỉ để răn, mà còn phản ánh kinh nghiệm nhiều đời. Tổ tiên ta hiểu rằng không ai giàu lên bằng cờ bạc, mà nếu có chăng cũng chỉ là ảo ảnh trước khi sụp đổ. Ca dao còn có câu “Đánh đề ra đê mà ở”, nghe tưởng chừng vui nhưng ẩn chứa sự chua chát về một lối sống thả trôi, không chịu đối diện sự thật, trông chờ vào may rủi hơn là nỗ lực thực tiễn. Cổ nhân Việt còn có quan niệm rằng người đánh bạc đánh mất khí chất đàn ông, đánh mất bổn phận làm người trụ cột, bởi sự vô độ trong ham muốn kéo theo sự suy sụp trong đạo đức và trách nhiệm. Nhiều gia đình tan nát không phải vì sự nghèo khó, mà vì người đàn ông trong nhà mê cờ bạc đến mức đánh đổi cả nhân cách và tình thương.

Cờ bạc làm con người trở nên mù quáng bởi nó nuôi dưỡng một thứ hy vọng độc hại. Hy vọng đáng lẽ phải là ánh sáng, nhưng với cờ bạc, nó biến thành cửa ngõ dẫn tới bóng tối. Người thua nghĩ rằng chỉ cần cố thêm một chút là có thể gỡ, người thắng lại nghĩ rằng vận may đang đứng về phía mình và rồi muốn thắng thêm. Cả hai hướng đều dẫn đến một kết cục giống nhau, bởi quy luật của cờ bạc không nằm ở người chơi mà nằm ở bàn chơi. Người ta chỉ nhận ra điều này khi đã đi gần cuối đường hầm, khi tiền bạc cạn kiệt, tình thân rạn nứt, niềm tin trở nên mong manh. Chỉ khi đó sự tỉnh ngộ mới xuất hiện như một tia sáng nhỏ nhoi, nhưng đủ để giúp họ nhìn lại sự thật rằng chiến thắng duy nhất chính là bước chân ra khỏi canh bạc.

Nhiều người từng trải qua nghiện cờ bạc cho biết giây phút tỉnh ngộ là giây phút họ đối diện với sự thật trần trụi nhất của đời mình. Họ không tỉnh ngộ khi còn tiền, cũng không tỉnh ngộ khi còn bạn, mà tỉnh ngộ khi mọi thứ rời bỏ họ. Tỉnh ngộ trong cờ bạc giống như khoảnh khắc một người rơi xuống đáy nước. Chỉ khi chạm đáy, họ mới có lực bật lên để hướng về mặt nước. Cũng như trong đạo Phật, người ta đôi khi chỉ tìm được sự tỉnh thức khi đã trải qua đủ đau khổ để hiểu bản chất thật của khổ. Cờ bạc chính là một bài học lớn trong hành trình đó: nó đưa người ta vào bóng tối đủ sâu để họ nhận ra ánh sáng của sự buông bỏ.

Cũng có những câu chuyện từ các bậc trí giả Việt Nam xưa kể về cách giữ mình trước cám dỗ. Các cụ thường nói “Thắng làm vua, thua làm giặc”, nhưng trong cờ bạc thì người thắng hay kẻ thua đều trở thành tội nhân của chính mình nếu để lòng tham dẫn dắt. Cụ đồ thời phong kiến từng dạy rằng một đồng tiền không sinh ra từ lao động thì không nuôi được một đời người. Ý niệm “tiền phi nghĩa” trong văn hóa Việt phản ánh niềm tin rằng những gì đến từ vận đỏ may rủi không bao giờ là nền tảng vững bền. Vì thế, “không đánh bạc là chiến thắng” không chỉ là lời khuyên hiện đại, mà là kết tinh của trí tuệ cổ nhân, trí tuệ của thời gian.

Một góc nhìn khác cho thấy rằng cờ bạc làm con người tách khỏi thực tại. Nó khiến họ sống trong tưởng tượng về một tương lai giàu có, quên mất rằng cuộc đời chỉ đổi thay khi ta đổi thay. Người đánh bạc thường không nhận ra rằng chính sự chán nản, áp lực tài chính hay sự bất mãn với đời sống mới là thứ họ đang chạy trốn. Cờ bạc cho họ một thế giới tạm thời để thoát khỏi thực tại, nhưng khi cánh cửa trò chơi khép lại, thực tại ấy càng trở nên nặng nề hơn. Sự chạy trốn khiến con người yếu đuối, khiến họ lệ thuộc vào trò đỏ đen để tìm kiếm cảm giác sống. Phật giáo gọi đó là sống trong mộng ảo, sống mà không thật sự sống.

Ngược lại, người buông bỏ được cờ bạc giống như người bước ra khỏi một cơn mê dài. Họ học được bài học về sự kiểm soát bản thân, về cách đối diện với nỗi sợ và sự bất an. Họ hiểu rằng cuộc đời không thể dựa vào may rủi mà phải dựa vào nhân quả. Khi họ lao động, họ gieo nhân tốt. Khi họ giữ tâm sáng, họ gặt được sự bình an. Họ hiểu được giá trị của một bữa cơm tươm tất hơn là bữa tiệc phù phiếm trong casino, giá trị của một đêm ngủ yên hơn là những giờ phút căng thẳng chờ đợi kết quả trò chơi. Chiến thắng thật sự là chiến thắng chính mình, và không đánh bạc chính là một cách để làm điều đó.

Vì thế, “không đánh bạc là chiến thắng” không chỉ là lời khuyên tránh xa một thói quen xấu. Đó là một triết lý sống, một lời nhắc rằng con đường dẫn tới bình an không nằm ở may rủi mà nằm ở sự tỉnh thức. Người không dính vào cờ bạc không phải là người “sợ thua”, mà là người đủ sáng để biết rằng thắng thật sự nằm ở chỗ không bước vào canh bạc ngay từ đầu. Những ai đã từng lầm đường, khi bước ra, đều hiểu rằng sự bình yên của hôm nay đáng giá hơn bất cứ trận thắng nào trong quá khứ.

Khi hiểu được điều này, người ta sẽ nhận ra rằng chiến thắng không phải là có nhiều tiền hơn người khác, mà là giữ được tâm an, giữ được gia đình trọn vẹn, giữ được danh dự và nhân cách. Và để làm được điều đó, đôi khi chỉ cần một lựa chọn đơn giản: đừng bước vào canh bạc. Bởi chỉ khi đứng ngoài nó, ta mới giữ được chiến thắng cho chính mình.