Có tiền không vào ba nơi, không tiền đừng gần hai người. Lời cổ nhân bạn nên lắng nghe.

Từ xa xưa, người Việt đã có những quan niệm sâu sắc về đạo đức, lối sống và cách đối nhân xử thế. Những lời khuyên trong bài viết này hoàn toàn phù hợp với tư tưởng của tiền nhân Việt Nam, thể hiện sự khôn ngoan và tầm nhìn vượt thời gian.

Về việc giữ mình khi giàu có:

• Việt Nam: Người Việt có câu “Cờ bạc là bác thằng bần”, nhấn mạnh tác hại của tệ nạn cờ bạc, chỉ cần dính vào là khó thoát khỏi cảnh nghèo hèn. Về chốn phong nguyệt, “Gần mực thì đen, gần đèn thì rạng” là lời khuyên về việc tránh xa những nơi dễ sa ngã. Còn việc không “vào cửa nhà góa phụ”, người Việt có câu “Giàu thì đổi bạn, sang thì đổi vợ” để chỉ sự sa ngã của những người khi có tiền, nhưng cũng có câu “Đức năng thắng số”, ám chỉ rằng đạo đức sẽ giúp con người vượt qua mọi cám dỗ.
• Quốc tế: Triết gia Seneca từng nói: “Không phải người có quá ít của cải là người nghèo, mà người thèm khát có thêm của cải mới là người nghèo.” (It is not the man who has too little, but the man who craves more, that is poor). Điều này nhắc nhở rằng lòng tham mới là thứ hủy hoại con người, chứ không phải bản thân đồng tiền.

Về việc giữ chí khí khi nghèo khó:

• Việt Nam: Tinh thần “Đói cho sạch, rách cho thơm” của người Việt chính là sự khẳng định giá trị bản thân, không vì nghèo khó mà đánh mất lòng tự trọng. “Giấy rách phải giữ lấy lề” cũng là một lời nhắc nhở tương tự. Về hai hạng người cần tránh, người xưa đã đúc kết “Thấy sang bắt quàng làm họ”, để nói về những kẻ chỉ biết nịnh bợ người giàu.
• Quốc tế: Khổng Tử dạy rằng: “Người quân tử luôn nghĩ đến đạo, người tiểu nhân luôn nghĩ đến lợi” (君子喻于義，小人喻于利). Lời răn này hoàn toàn khớp với ý của bài viết, khi khuyên ta phải tránh xa những kẻ tiểu nhân chỉ biết chạy theo lợi lộc mà vô tình vô nghĩa.

Ba nơi có tiền củng không được vào

Quan niệm “có tiền không vào ba nơi” rất gần với tư tưởng “an bần lạc đạo” (an vui trong cảnh nghèo) và “giữ mình” của người Việt xưa. Khi có tiền, con người dễ sinh lòng kiêu ngạo, sa đọa, mất đi bản chất tốt đẹp.

1. Nơi cờ bạc:

Người Việt xưa coi cờ bạc là một trong những thói xấu đứng đầu, gây tan cửa nát nhà. Các câu ca dao, tục ngữ như:

• “Cờ bạc là bác thằng bần.”
• “Cờ bạc sinh tật, bài bạc sinh thói.”

Những câu này cho thấy cờ bạc không chỉ làm mất tiền mà còn làm mất nhân cách, khiến con người trở nên lười biếng, gian xảo. Bậc làm cha mẹ thường răn dạy con cái phải tránh xa cờ bạc, bởi nó là con đường ngắn nhất dẫn đến sự suy vong.

Nơi cờ bạc ngày nay, cờ bạc không chỉ là sòng bài mà còn là cờ bạc trực tuyến, cá độ bóng đá hay các hình thức đầu tư “đánh bạc” trên thị trường chứng khoán. Hàng ngàn gia đình đã tan nát vì những trang web cá cược online, cho thấy bài học này vẫn nóng hổi.

2. Nơi lầu xanh, chốn phong nguyệt:

Xã hội phong kiến Việt Nam đề cao tiết hạnh, tam tòng, tứ đức (công, dung, ngôn, hạnh). Các nơi lầu xanh, phong nguyệt bị coi là chốn dâm ô, trụy lạc, làm suy đồi đạo đức. Người Việt tin rằng, người có tài năng, chí khí phải biết giữ mình, tránh xa những cám dỗ vật chất để không bị “mất chí”.

• Nguyễn Du, trong tác phẩm Truyện Kiều, đã khắc họa số phận bi thảm của những người phụ nữ làm nghề này, cho thấy đây là một kiếp sống khổ đau, không được xã hội coi trọng.
• Người xưa cũng có câu: “Gần mực thì đen, gần đèn thì rạng” để khuyên răn con người phải chọn môi trường tốt để phát triển.

Chốn phong nguyệt hiện đại không còn chỉ là lầu xanh mà là các “phòng trà”, “karaoke ôm”, hay thậm chí là “quan hệ tình tiền” (sugar daddy, sugar baby), các trang web khiêu dâm… Đây là nguyên nhân trực tiếp dẫn đến ly hôn, đổ vỡ gia đình, và những hệ lụy xã hội phức tạp.

3. Cửa nhà góa phụ:

Đây là một lời khuyên mang đậm tư duy phòng ngừa thị phi của người xưa. Quan niệm này không phải là định kiến đối với những người phụ nữ góa phụ, mà là một lời cảnh báo về “thị phi”, “dị nghị” từ người đời.

• Tục ngữ Việt Nam có câu: “Gái goá không có chồng nhưng có tiếng.” và “Cái kim trong bọc lâu ngày cũng lòi ra.” cho thấy những hành động thiếu đứng đắn, dù kín đáo đến mấy cũng sẽ bị phát hiện và mang lại tai tiếng.
• Danh ngôn của người phương Tây cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc giữ gìn danh dự: “Your reputation is what people think of you. Your character is what you really are.” (Danh tiếng của bạn là những gì người ta nghĩ về bạn. Phẩm cách của bạn là con người thật của bạn).

Trong thời đại này cửa nhà góa phụ không còn được hiểu như xưa nữa. “Cửa nhà góa phụ” được hiểu rộng hơn là những mối quan hệ bất chính, là sự thiếu chung thủy trong hôn nhân. Thời điểm hiện tại các mạng xã hội và các ứng dụng hẹn hò đang bị biến tướng đây không khác gì là “cửa nhà góa phụ” của người xưa. Khiến con người dễ dàng sa ngã vào những mối quan hệ vụng trộm, phá vỡ hạnh phúc gia đình.

Phân tích “Không tiền đừng gần hai người”

Khi sa cơ, con người dễ nhận ra lòng người. Lời khuyên này là một bài học về nhận diện tiểu nhân và người quân tử trong cuộc sống.

1. Người “hay nói xấu người khác”:

Đây là những kẻ tiểu nhân mà người xưa gọi là “kẻ ném đá giấu tay” hoặc “kẻ giậu đổ bìm leo”.

• Người Việt có câu: “Bắt cá hai tay” và “Có phúc cùng hưởng, có hoạ tự chịu.” chỉ trích những kẻ chỉ muốn hưởng lợi mà không muốn chịu trách nhiệm.
• Khổng Tử (người Trung Quốc) nói: “Người quân tử kết bạn với người quân tử, người tiểu nhân kết bạn với người tiểu nhân.” Ý nói, người quân tử luôn giúp đỡ người khác khi hoạn nạn, còn kẻ tiểu nhân sẽ lợi dụng cơ hội để làm hại người khác.

Trong xã hội hiện đại những Kẻ “đâm bị thóc, thọc bị gạo” là những người ghen tị, nói xấu, hạ bệ bạn khi bạn thất bại. Trên mạng xã hội, đó là “anti-fan” hay những người sẵn sàng “ném đá” khi bạn vấp ngã, thỏa mãn tâm lý “thấy người sang bắt quàng làm họ” và “đá xuống hố” người khác.

2. Người vô ơn, chỉ nghĩ đến lợi ích:

Trong văn hóa Việt, “nghĩa” (nghĩa tình, nghĩa khí) rất được coi trọng, hơn cả “lợi”. Người chỉ biết đến lợi ích, coi thường tình nghĩa thường bị coi là kẻ tiểu nhân, không đáng tin cậy.

• “Có tiền thì họ mừng, hết tiền thì họ bỏ.”
• “Khi sa cơ mới biết bạn hiền.”

Những câu nói trên thể hiện sự coi thường đối với những kẻ bạc bẽo, chỉ biết lợi dụng người khác. Bậc tiên hiền Việt Nam luôn khuyên răn con cháu: “Học ăn, học nói, học gói, học mở.” để rèn luyện nhân cách, đặc biệt là “học làm người”.

Trong xã hội hiện đại cuộc sống vật chất thì lại có rất nhiều người “vô tình vô nghĩa, chỉ biết lợi lộc”. Tình trạng này tràn lan trong mọi lĩnh vực, từ kinh doanh cho đến các mối quan hệ cá nhân. Những người chỉ biết “có đi có lại”, bạn mất giá trị lợi dụng thì họ lập tức rời xa. Bài học này nhắc nhở chúng ta phải biết “thử vàng trong lửa, thử người lúc hoạn nạn”, để nhận ra ai là tri kỷ thực sự.

Tóm lại, những lời khuyên trong bài viết này là sự đúc kết kinh nghiệm sống quý báu của cha ông, không chỉ của người Việt mà còn của cả nhân loại. Đó là bài học về nhân cách, đạo đức, và sự khôn ngoan trong việc đối nhân xử thế. Nó nhấn mạnh rằng, việc giữ gìn phẩm chất cá nhân quan trọng hơn nhiều so với việc sở hữu tài sản hay danh vọng. Nó dạy con người ta không chỉ biết cách kiếm tiền, mà còn biết cách giữ tiền và quan trọng hơn là giữ được nhân cách. Sống trong một xã hội hiện đại nhiều cám dỗ, việc tu dưỡng đạo đức, giữ vững lòng tự trọng, và chọn lựa bạn bè một cách khôn ngoan chính là chìa khóa để có một cuộc sống an yên, bền vững.